14 december 2025: Mathieu Wagemans
De verleiding van orde en de boodschap van chaos: een systeemkritiek op overheidsbeleid

Wie kennismaakt met overheidsbeleid kan gemakkelijk onder de indruk raken van de zorgvuldigheid waarmee overheidsbeleid tot stand komt. Tegelijkertijd lijkt het erop dat we gaandeweg zijn vastgelopen. We staan voor ingrijpende maatschappelijke vraagstukken, zoals oplossing van het woningtekort, energietransitie en e stikstofproblemen. Oplossingen stuiten vaak op belemmeringen van juridische aard.

Wanneer beleidswijzigingen niet helpen, is de vraag aan de orde of we niet met systeemproblemen te maken hebben. Zit onze zucht naar juridische perfectie ons niet in de weg?

In de Franse filosofie treffen we analyses en gedachten aan die ons kunnen helpen tot inzicht te komen. Zo stelt Michel Serres dat juist onze zucht naar ordening ons in de weg zit. Hij vergelijkt onze systemen (zoals beleid, economie, wetenschap, gezondheid) met eilanden waarop we alles keurig hebben aangeharkt en geregeld. Maar het echte leven, zo stelt Serres, vindt plaats in de oceaan. Hij pleit ervoor expedities te ondernemen om de oceaan te leren kennen.

Die benadering leidt ertoe dat we de aandacht niet moeten richten op de inhoud van ons beleid en op de vraag wat onze systemen omvatten, maar juist op wat betekenisloos is binnen onze systemen. Wat sluiten we buiten wanneer we vanuit het perspectief van onze systemen waarnemen en betekenen? Het is een pleidooi om het buitengeslotene, het ongeordende, de chaos te onderzoeken. De chaos heeft ons een boodschap te vertellen. De chaos heeft werking maar we hebben er geen oor en oog voor wanneer we slechts in onze geldende systemen geïnteresseerd zijn. 

12 oktober 2025: Mariska van Dam
Populistisch uiterst rechts rukt op: reden tot zorg?

Populisme is een hot topic, zeker nu met de verkiezingen op komst. Dan gaat het vaak over de vraag: is populisme goed of slecht voor de democratie? Drukt het de volkswil uit of is het volksmennerij?
In de academische literatuur worden er nog wat verfijndere haren gekloven: is populisme een ideologie, een politieke performance of toch meer een bepaald soort taalgebruik? En wat is de verhouding tussen populisme en nationalisme?

Mariska van Dam legt in haar lezing uit waarom ze denkt dat populisme een democratisch frame is waarin ‘het volk’ tegenover ‘de elite’ wordt geplaatst, vanuit het idee van volkssoevereiniteit. Dit frame kan gebruikt worden om allerlei verschillende ideologieën mee uit te drukken, zowel ter linker- als ter rechterzijde van het politieke spectrum. In haar onderzoek bestudeert ze hoe uiterst rechtse ideologie wordt gelegitimeerd met populistisch taalgebruik.

In de lezing zal ze inzoomen op uiterst rechtse populisten zoals Orbán die op een Europees niveau proberen hun standpunten te legitimeren, bijvoorbeeld op social media waar ze een publiek bereiken dat bestaat uit allerlei verschillende nationaliteiten. Wat gebeurt er dan met het idee van volkssoevereiniteit? En waarom zien we hier duidelijk dat populisme en nationalisme twee verschillende dingen zijn?

Wat betekent de uiterst rechtse opmars voor Europa? En wat kunnen we hieruit leren over uiterst rechts populisme in Nederland? Deze en nog veel meer vragen zullen aan bod komen tijdens de lezing.

8 juni 2025: Raph de Haas
Lezing over het werk van de Poolse schrijver en graficus Bruno Schulz

Raph de Haas zal tijdens zijn lezing fragmenten uit het proza van Bruno Schulz in verband brengen met de grafische werken van Schulz en filosofische aspecten van zijn werken.  De verbeeldingswereld die in het werk van Schulz naar voren komt, is in belangrijke mate beïnvloed door zijn jeugd die hij doorbracht in in de huidige Oekraïne, met een unieke mix van Joodse, Poolse en Oekraïense culturen met op de achtergrond een excentrieke vader.

Terugkerende thema's in Schulz' werk zijn een werkelijkheid die is doordrenkt met mythe en fantasie, en een kneedbare tijd. Het wereldbeeld van Schulz wordt gekenmerkt door een geloof in de vloeibaarheid van het zijn, waar objecten en individuen een metamorfose ondergaan, waardoor de grenzen tussen het bezielde en het onbezielde, het reële en het ingebeelde vervagen.

Het filosofische aspect van Schulz' werk ligt in zijn fenomenologische benadering: hij legt het focus op de directe, geleefde ervaring als de fundamentele bron van kennis en betekenis; hij ziet de wereld als een dynamisch samenspel tussen degene die waarneemt en het waargenomene. Daardoor is er in zijn werk veel aandacht voor de zintuiglijke details van de ervaring.
In zijn grafiek uit zich dit in een tactiele kwaliteit in de lijnen en schaduwen, die de materialiteit en textuur van de afgebeelde objecten accentueert. Verder uit zich dit in vaak claustrofobische of juist droomachtige, onbegrensde ruimtes die de innerlijke wereld van de figuren lijken te reflecteren. Ook in zijn grafiek is er soms een gevoel van stilstand of een tijdloosheid, alsof een moment in de eeuwigheid is vastgelegd. De nadruk ligt op de kwalitatieve, geleefde duur in plaats van de kwantitatieve meting van tijd. In zijn proza komt de fenomenologie tot uiting in zijn beschrijvingen van het lichaam en lichamelijke sensaties. 

13 april 2025: Kamel Essabane
Wat is Islamitische filosofie?

Hoe is het eerste leven ontstaan?
Wat is het verschil tussen mensen en (andere) dieren? Wat kun je leren van de natuur?
Is het heelal eindig of oneindig?
Hoe kun je een goed mens worden?

Deze universele vragen komen aan de orde in de filosofische vertelling van de Arabisch-Andalusische denker Ibn Tufayl uit de 12e eeuw.
Hij verhaalt over een jongen die opgroeit op een onbewoond eiland en opgevoed wordt door een gazelle. Door observatie, reflectie en introspectie, en zonder menselijke invloed, leert de jongen de wereld kennen. Hierbij ontwikkelt hij filosofische inzichten over de natuur, het bestaan en over het goddelijke.
De (zelf-)verkenningen van de jongen leiden naar het spanningsveld tussen de ratio en geloof.

In de vertelling komt de jongen tot het inzicht dat men door de ratio tot godsbewijs en essentie van de religie kan komen.
Dit inzicht heeft ook westerse filosofen zoals Spinoza en Leibniz beinvloed.

Aan de hand van de vertelling in ''De Zoon van de Gazelle”, schijnt Essabane licht op wat de islamitische filosofie kenmerkt, op de wisselwerking tussen islamitische filosofie en religie, en op de scheidslijn tussen islamitische filosofie en theologie.

Ook hoort u waarom waarom de islamitische denktraditie vrij lang buiten beeld is gebleven en wat we vandaag de dag van deze filosofische traditie kunnen leren.

9 februari 2025: Harry Lintsen
Onze kwetsbare welvaart

Harry Lintsen onderzocht de relatie tussen technische ontwikkeling, welvaart en duurzaamheid in het Nederland van na 1850. Welke lessen kunnen we trekken uit ons verleden voor het streven naar een duurzame economie in de toekomst?  Rond 1850 had Nederland namelijk een circulaire economie, met kringlooplandbouw en hernieuwbare energiebronnen. Ondanks dit systeem was er veel armoede en waren de leefomstandigheden in de steden slecht. Door technologische vooruitgang en handel werd tegen 1910 de armoede teruggedrongen en de levensverwachting verhoogd. Deze vooruitgang leidde tot een lineaire economie met toenemend grondstoffenverbruik, wat resulteerde in de huidige milieuproblemen. Tot 1960 werd dit nog gerechtvaardigd door sociale vooruitgang, maar daarna werd de aantasting van natuurlijke hulpbronnen problematisch. De gemiddelde Nederlander verbruikt nu zeven keer meer grondstoffen dan in 1850. Om toekomstige welvaart te waarborgen, streeft de regering naar een circulaire economie in 2050. Dit betekent een terugkeer naar sommige principes uit 1850, maar nu met moderne technologie. Lintsen laat u zien dat echte vooruitgang bovendien meer omvat dan economische groei alleen - het gaat ook om natuurbehoud, sociale verhoudingen en persoonlijke ontwikkeling.