Wie kennismaakt met overheidsbeleid kan gemakkelijk onder de indruk raken van de zorgvuldigheid waarmee overheidsbeleid tot stand komt. Tegelijkertijd lijkt het erop dat we gaandeweg zijn vastgelopen. We staan voor ingrijpende maatschappelijke vraagstukken, zoals oplossing van het woningtekort, energietransitie en het stikstofproblemen. Oplossingen stuiten vaak op belemmeringen van juridische aard.

Wanneer beleidswijzigingen niet helpen, is de vraag aan de orde of we niet met systeemproblemen te maken hebben. Zit onze zucht naar juridische perfectie ons niet in de weg?

In de Franse filosofie treffen we analyses en gedachten aan die ons kunnen helpen tot inzicht te komen. Zo stelt Michel Serres dat juist onze zucht naar ordening ons in de weg zit. Hij vergelijkt onze systemen, zoals beleid, economie, wetenschap, gezondheid, met eilanden waarop we alles keurig hebben aangeharkt en geregeld. Maar het echte leven, zo stelt Serres, vindt plaats in de oceaan. Hij pleit ervoor expedities te ondernemen om de oceaan te leren kennen.

Die benadering leidt ertoe dat we de aandacht niet moeten richten op de inhoud van ons beleid en op de vraag wat onze systemen omvatten, maar juist op wat betekenisloos is binnen onze systemen. Wat sluiten we buiten wanneer we vanuit het perspectief van onze systemen waarnemen en betekenen? Het is een pleidooi om het buitengeslotene, het ongeordende, de chaos te onderzoeken. De chaos heeft ons een boodschap te vertellen. De chaos heeft werking maar we hebben er geen oor en oog voor wanneer we slechts in onze geldende systemen geïnteresseerd zijn. 

Mathieu Wagemans werkte 40 jaar bij het Ministerie van Landbouw en was ruim 35 jaar actief in de gemeentepolitiek. Zijn proefschrift handelde over ambtelijke oppositie binnen het Ministerie. Hij deed in opdracht van de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties en de Wereldbank missies naar laden in transitie, zoals Rusland, China, Vietnam en Moldavië.